Agricola eversis arboribus, quas aut ventus radicitus evulsit aut contortus repentino impetu turbo praefregit, subolem ex illis residuam fovet et in amissarum vicem semina statim plantasque disponit; et momento (nam ut ad damna, ita ad incrementa rapidum veloxque tempus est) adolescunt amissis laetiora. —De Consolatione ad MarciamSenecae[1]
C
Catonum ille primus, triumpho et censura super cetera insignis, magis tamen etiamnum claritate litterarum praeceptisque omnium rerum expetendarum datis generi Romano, inter prima vero agrum colendi, ille aevi confessione optimus ac sine aemulo agricola, pauca attigit vitium genera, quarundam ex iis iam etiam nominibus abolitis. —Naturalis historiaPlinii[2]
E
Et hactenus natura ipsa docuit, insitionem autem casus, magister alius et paene numerosior, ad hunc modum: agricola sedulus casam saepis munimento cingens, quo minus putrescerent sudes, limen subdidit ex hedera. —Naturalis historiaPlinii[3]
Eum porro an recte aretur frequenter explorare debet agricola, nec tantum visu, qui fallitur non numquam superfusa terra latentibus scamnis, verum etiam tactu, qui minus decipitur cum solidi rigoris admota pertica transversis sidcis inseritur. —De re rusticaL. Iunii Moderati Columellae[4]
Exploratum tamen habebit prudens agricola genus vitis habile campo, quod nebulas pruinamque sine noxa perfert; colli, quod siceitatem ventosque patitur. —De re rusticaL. Iunii Moderati Columellae[5]
I
iam vergilias in caelo notabiles caterva fecerat, non tamen his contenta terrestres fecit alias veluti vociferans: ‘cur caelum intuearis, agricola? cur sidera quaeras, rustice? iam te breviore somno fessum premunt noctes. ecce tibi inter herbas tuas spargo peculiares stellas easque vespera et ab opere disiungenti ostendo ac, ne possis praeterire, miraculo sollicito.’ —Naturalis historiaPlinii[6]
illinc flatu veniente materiam vinumque, agricola, ne tractes. umidus aut aestuosus Italiae est, Africae quidem incendia cum serenitate adfert. in hunc Italiae palmites spectent, sed non plagae arborum vitiumve. hic oleae timeatur vergiliarum quadriduo, hunc caveat insitor calamis gemmisque inoculator. —Naturalis historiaPlinii[7]
ita nubilo occasu pluviosam hiemem denuntiat, statimque augent lacernarum pretia; sereno asperam, et reliquarum vestium accendunt. sed ille indocilis caeli agricola hoc signum habeat inter suos vepres humumque suam aspiciens: cum folia viderit decidua. sic iudicetur anni temperies, alibi tardius, alibi maturius. —Naturalis historiaPlinii[8]
Itaque posito semini arundo adnectitur, quae velut infantiam eius tueatur atque educet, producatque in tantam staturam, quantam permittit agricola. —De re rusticaL. Iunii Moderati Columellae[9]
Medicus morbum ingravescentem ratione providet, insidias imperator, tempestates gubernator; et tamen ei ipsi saepe falluntur, qui nihil sine certa ratione opinantur; ut agricola, cum florem oleae videt, bacam quoque sese visurum putat, non sine ratione ille quidem sed non numquam tamen fallitur. —De divinationeCiceronis[11]
meridianum solem spectare palmae debent, rami a proiectu digitorum modo subrigi, tonsili in his tenuium quoque virgultorum barba, ne obumbrent. intervallum iustum arborum, si aretur solum, quadrageni pedes in terga frontemque, in latera viceni; si non aretur, hoc in omnes partes. singulis denas saepe adnutriunt vites, damnato agricola minus ternis. —Naturalis historiaPlinii[12]
N
Nequaquam autem deceret ut sacerdos officia agricolae, discipulus officia magistri coleret, cum agricola sacerdotem, discipulus magistrum in timore et humili patientia imitari debeat. —EpistolaeHildegardis[13]
Novariensis agricola, traducum turba non contentus nec copia ramorum, inpositis etiamnum patibulis palmites circumvolvit; itaque praeter soli vitia cultura quoque torva fiunt vina. —Naturalis historiaPlinii[14]
Numquid instructus omnibus rebus agricola ab alio instrui quaerit? Numquid armatus miles, quantum in aciem exituro satis est tuti, amplius arma desiderat? Ergo nec sapiens; satis enim vitae instructus, satis armatus est. —Ad Lucilium epistulae moralesSenecae[15]
Nunc ad ipsam agriculture artem redeo, que magnis olim tractata viris atque ingeniis in pretio fuit, in qua ut multis in rebus altum locum Cato censorius tenet, de quo cum verissime scriptum sit, optimus senator, optimus orator, optimus imperator, tandem laudis ad cumulum illud est additum: sine emulo sive sine exemplo sui temporis agricola. —De remediis utriusque fortunePetrarcae[16]
P
Perdet agricola, quod sparsit, si labores suos destituit in semine; multa cura sata perducuntur ad segetem; nihil in fructum pervenit, quod non a primo usque ad extremum aequalis cultura prosequitur. —De beneficiisSenecae[17]
Q
Quae tibi quaerebam memorem testantia curam
dona Tomitanus mittere posset ager.
Dignus es argento, fulvo quoque dignior auro,
sed te, cum donas, ista iuvare solent.
Nec tamen haec loca sunt ullo pretiosa metallo:
hostis ab agricola vix sinit illa fodi.
Purpura saepe tuos fulgens praetexit amictus,
sed non Sarmatico tingitur illa mari. —Epistulae ex PontoOvidii Nasonis[18]
Quare vel in primis hoc animal mercari tuerique debet agricola, quod et villam et fructus familiamque et pecora custodit. —De re rusticaL. Iunii Moderati Columellae[19]
Quis enim vel mediocris agricola nesciat etiam durissimum tofum vel carbunculum, simulatque sit confractus et in summo regestus, tempestatibus et gelu nec minus aestivis putrescere caloribus ac resolvi; eumque pulcherrime radices vitium per aestatem refrigerare, sucumque retinere; quae res alendo surculo sunt accommodatissimae? —De re rusticaL. Iunii Moderati Columellae[20]
S
Sed huic ipsi beneficium dabo iterum et tamquam bonus agricola cura cultuque sterilitatem soli vincam; perit mihi beneficium, iste hominibus. —De beneficiisSenecae[21]
Sin ex pari coeant, in mediocribus quidem utrisque maius adhuc naturae credam esse momentum, consummatos autem plus doctrinae debere quam naturae putabo; sicut terrae nullam fertilitatem habenti nihil optimus agricola profuerit: e terra uberi utile aliquid etiam nullo colente nascetur: at in solo fecundo plus cultor quam ipsa per se bonitas soli efficiet. —Institutio oratoriaQuintiliani[22]
Siquidem post annos circiter quingentos, sub tempus belli macedonici, in agro Petilii scribe qui ad Ianiculum erat, agricola cui Terrentio nomen fuit sulcum moliente profundius, inverte sunt arce due lapidee plumbo operte; quarum altera sepulcrum regis erat, in altera libri regis latini septem et totidem greci alternis candelarum fascibus impliciti, illi quidem de iure pontificio, hi autem de sapientia conscripti. —De viris illustribusPetrarcae[23]
Sunt enim regionum propria munera, sicut Aegypti et Africae, quibus agricola post sementim ante messem segetem non attingit, quoniam caeli conditio et terrae bonitas ea est ut vix ulla herba exeat nisi ex semine iacto, sive quia rari sunt imbres seu quia qualitas humi sic se cultoribus praebet. —De re rusticaL. Iunii Moderati Columellae[24]
